Biologia i etapy rozwoju pszczoły miodnej

W ulu żyje zwykle między 20 000 a 80 000 pszczół. Stanowią one  jedną rodzinę pszczelą. W takiej rodzinie jest jedna matka i kilkaset trutni (samców); pozostałe osobniki w rodzinie to pszczoły robotnice (samice). Pszczoły robotnice tworzą grupy, które pracują razem w systemie zadaniowym i pełnią określoną rolę w utrzymaniu ula. Rola jaką pełnią pszczoły robotnice w rodzinie zmienia się wraz z wiekiem pszczoły. Wyróżniamy trzy rodzaje (kasty) pszczół w rodzinie: matkę pszczelą, robotnice  i trutnie.

Stadia rozwoju pszczoły od jaja do postaci dorosłej

Jak ma to miejsce w przypadku wielu innych owadów, cykl rozwojowy pszczoły składa się z czterech głównych stadiów: jaja, larwy, poczwarki i osobnika dorosłego.

 Stadia rozwojowe pszczoły

Jajo – pierwsze stadium w cyklu rozwojowym pszczoły miodnej

Po odbyciu lotów godowych życie matki upływa na składaniu jaj. Przy sprzyjających warunkach składa ich około 2 000 dziennie. Czynnikiem decydującym o tym, czy z jaja wylęgnie się samiec czy samica jest to czy jaja te są zapłodnione czy nie.

Matka składa po jednym jaju w komórce plastra. Wiedząc, czego rodzina potrzebuje do przetrwania, robotnice budują komórki o odpowiedniej wielkości. W standardowych komórkach matka składa zapłodnione jajo, z którego wylęgnie się pszczoła robotnica. W komórkach nieco większych niż komórki robotnic, składa jaja niezapłodnione, z których wylęgną się trutnie. Pszczoły robotnice mogą wyhodować kolejną matkę pszczelą.  

Kiedy matka składa jaja, opiera się nogami o krawędź odpowiedniej komórki, kładzie odwłok na jej dnie i składa tam jajo. Jajo złożone na dnie komórki pierwszego dnia stoi idealnie wyprostowane, drugiego dnia jest lekko pochylone, a trzeciego leży na dnie komórki. Dojrzałe jaja są koloru perłowo-białego, długości około 1,3 - 1,8 mm, i mają wydłużony owalny kształt. Koniec, z którego rozwija się głowa jest grubszy niż koniec, z którego rozwija się odwłok.

Larwa-drugie stadium

Po trzech dniach jajo przekształca się w przypominającą robaka larwę.

Głowa staje się widoczna po 49 godzinach, po czym dochodzi do segmentacji ciała. Około dwie godziny przed przekształceniem w larwę na powierzchni jaja pojawia się ciecz, kosmówka ulega powolnemu rozpuszczeniu i zaczyna być widoczny układ oddechowy. W końcu, w wieku 72-76 godzin, dochodzi do przeistoczenia w larwę, która wygina się w kształt litery C.

Do rozróżnienia między dwoma rodzajami samic, robotnicą lub królową, dochodzi około trzy dni po przekształceniu w larwę, czyli około 6 dni po złożeniu jaja.

Larwa praktycznie bez przerwy żeruje i szybko rośnie. W stadium larwalnym pszczoły robotnice przez kilka pierwszych dni karmią larwy mleczkiem pszczelim, a następnie przechodzą na miód i pyłek kwiatowy. Wyjątkiem jest larwa  mateczna:  ta jest nadal karmiona mleczkiem pszczelim.

Larwy przechodzą przez pięć etapów rozwoju, zwanych instarami, sygnalizowanych przez linienie ich zewnętrznego szkieletu mniej więcej raz dziennie, co pozwala im na szybki wzrost.

Niesamowite jest to, że w ciągu zaledwie pięciu dni larwa powiększa się 1 500 razy w stosunku do swojego pierwotnego rozmiaru. Około szóstego dnia pszczoły robotnice zasklepiają komórkę woskiem, a larwa przędzie wokół siebie kokon.

Stadium larwalne trwa około sześć dni. Trwa najkrócej w przypadku matki, dłużej u robotnic i najdłużej w przypadku trutni.

Poczwarka

W miarę osiągania i rozwoju stadium poczwarki, maleńki organizm ukryty pod zamknięciem zaczyna wyglądać jak dorosła pszczoła. Jest to etap rozwoju, w którym kształtuje się głowa, oczy, czułki, aparat gębowy, tułów, odnóża i odwłok.

Kutykula powoli ciemnieje i można na jej podstawie określić wiek poczwarki. Robotnice i trutnie potrzebują zwykle od ośmiu do dziewięciu dni, aby w pełni się rozwinąć; tymczasem królowe potrzebują tylko czterech do pięciu dni.

Osobnik dorosły

Gdy poczwarka przekształci się w osobnika dorosłego, wygryza zasklep i wydostaje się z komórki.

Nowo narodzona pszczoła ma jasną (szarawą) barwę. Dorosła pszczoła miodna może być matką, robotnicą lub trutniem, w zależności od jej cech genetycznych i pokarmu w stadium larwalnym. Wszystkie trzy rodzaje pszczół są teraz w pełni dojrzałe i gotowe do wykonywania swoich biologicznie określonych zadań.

Cykl rozwoju pszczoły od jaja do postaci dorosłej jest zdumiewający!

Różnice między kastami

Pomimo istnienia wspólnych cech, występują wyraźne różnice pomiędzy trutniami, robotnicami i matkami w miarę osiągania przez nie dorosłości. Przyjrzyjmy się temu szczegółowo.

Poza tym, że jajo może zostać zapłodnione lub też nie, to pozostaje jajem! Wszystkie trzy kasty rozpoczynają życie jako świeżo złożone jajo w komórce i to początkowe stadium trwa trzy dni. Następnie różnice stają się widoczne.

Uwaga: Poniższe dane liczbowe są typowe, ale mogą się różnić w zależności od wielu czynników i warunków.

Po wylęgnięciu z jaja, długość trwania stadium larwalnego każdej kasty jest inny.

    Stadium larwalne matki pszczelej trwa do 5,5 dnia (do 8,5 dnia od złożenia jaja).

    Stadium larwalne robotnicy trwa do 6 dni (do 9 dni od złożenia jaja).

    Stadium larwalne trutnia jest najdłuższe i trwa 6,5 dnia (do 9,5 dnia od złożenia jaja).

Czas trwania stadium poczwarki jest następujący:

    Matki przebywają w stadium poczwarki 8 dni.

    Robotnice przebywają w stadium poczwarki 12 dni.

    Trutnie przebywają w stadium poczwarki 14,5 dnia.

Po dodaniu tych liczb, czas od złożenia jaja do wygryzienia się dorosłej pszczoły z komórki wynosi (są to wartości średnie i występują wahania):

    Matka pszczela: 16 dni

    Robotnica: 21 dni

    Truteń: 24 dni

Co ciekawe, czas, w którym komórki są zasklepiane przez robotnice różni się w zależności od kasty.

    Komórki matek pszczelich są zasklepiane mniej więcej jeden dzień przed przepoczwarzeniem, czyli około 7,5 dnia po złożeniu jaja.

    Komórki robotnic są zasklepiane mniej więcej w tym samym czasie, gdy dochodzi do przepoczwarzenia, czyli po około 9 dniach.

    Komórki trutowe są zasklepiane nieco po przepoczwarzeniu, po około 10 dniach.

Rodzaje (kasty) i długość życia pszczół

Pszczoły miodne tworzą rodziny, które pracują w oparciu o system kastowy. Każda pszczoła pełni wyspecjalizowaną rolę w utrzymaniu ula i rozwijaniu rodziny. Wyróżnia się trzy kasty:

Królowa/matka pszczela – samica; składa jaja, z których wygryzają się kolejne pszczoły danej rodziny zamieszkującej ul. W każdej rodzinie pszczelej jest zwykle jedna płodna samica. Większość życia spędza w gnieździe i jest uzależniona od pszczół robotnic, które ją karmią i usuwają jej odchody.

Jednym z najważniejszych czynników wpływających na przetrwanie matki jest żywotność rodziny w miesiącach zimowych. Kłąb zimowy robotnic chroni matkę i reguluje  temperaturę, nawet w najbardziej ekstremalnych warunkach poza ulem. Jednak ich powodzenie w przetrwaniu do wiosny zależy od wielu czynników, w tym także od dostępności zapasów (miodu) w ulu.

Matka żyje najdłużej i w skrajnych przypadkach może przeżyć nawet 7 lat.

Innym bardzo ważnym czynnikiem mającym wpływ na długość życia matki pszczelej jest jej płodność. Rodzina pszczela stale sprawdza jej wydajność i produktywność. W niektórych przypadkach może ona zdecydować, że matka nie jest wystarczająco produktywna i podjąć kroki w celu jej zastąpienia!

Mimo, że matkę można rozpoznać po jej dłuższym i większym odwłoku, to pszczelarze często oznaczają ją przy pomocy opalitek lub odrobiną farby, dzięki czemu łatwiej ją zidentyfikować.

Aby rodzina mogła przeżyć, pszczelarze muszą mieć pewność, że matka jest zdrowa i składa jaja.

Pszczoły robotnice – samice; niezdolne do rozmnażania. Wykonują całą pracę w ulu i kontrolują to, co dzieje się wewnątrz. Zajmują się też zbieraniem nektaru i pyłku.

Określanie długości życia robotnicy również wiąże się z pewnymi komplikacjami. W okresie letnim pszczoły robotnice pracują bardzo efektywnie, pełniąc wiele ról.Robotnice urodzone w czasie od wiosny do późnego lata zazwyczaj żyją około 6 tygodni. Jeśli jednak robotnica urodzi się pod koniec lata lub na początku jesieni, jej rola jest zupełnie inna. Są to tak zwane pszczoły zimowe i mają one za zadanie pomóc matce przetrwać zimne miesiące.

Jak długo żyje pszczoła robotnica?

Zależy to w dużej mierze od pory roku, od około 6 tygodni w lecie do 8-9 miesięcy w zimie.

Trutnie – samce; nie pracują, nie robią miodu i nie mogą użądlić. Trutnie nie mogą oczekiwać od życia zbyt wiele. Mają jedno zadanie do wykonania – unasienić młodą matkę. Akt godowy jest ich jedynym i ostatnim aktem, gdyż umierają po odłączeniu się od matki. Jeśli nie dojdzie do kopulacji, na ogół przeżywają około 5-7 tygodni.

Biorąc pod uwagę, że matkę wystarczy unasienić tylko raz, większość trutni nie będzie miała nawet szansy spełnić swojej roli. Ale pszczoły robotnice tolerują je w ulu aż do końca lata.

Oprócz zasadniczych korzyści wynikających z różnorodności genetycznej, trutnie naprawdę niewiele wnoszą do rodziny. Nie latają na pożytki i w żaden sposób nie pomagają w produkcji miodu. Zużywają jednak zapasy. Robotnice przyzwalają na to w okresie letnim, kiedy pożytków jest pod dostatkiem. Ale jesienią trutnie stają się całkowicie zbędne. Z tego powodu pod koniec lata trutnie zostają wyeksmitowane przez robotnice, by umrzeć poza ulem.

na podstawie: BeeGen - Beekeepers generation bridging aigroup.ceid.upatras.gr